Menopoz

Menopoz yumurtalıkların işlevlerini kaybetmesi sonucu adet döngüsünün kalıcı olarak kesilmesidir. Yumurtalıklarda yumurta hücrelerinin tükenmesi ile karakterize fizyolojik bir durumdur. Bir hastalık veya basitçe bir hormon eksikliği sendromu olarak değil, kadın yaşamının doğal bir süreci olarak değerlendirilmelidir. Ortalama menopoz yaşı 50 olarak kabul edilmekle birlikte, 45-55 yaşları arasında da olabilir. İnsanların ortalama olarak 80 yıl yaşadığı günümüzde, kadınlar hayatlarının üçte birini menopozda geçirmektedirler. Bu nedenle menopozun önemi artmaktadır. Menopoz aniden değil, uzun bir geçiş döneminden sonra gerçekleşen bir kadınlık hormonu (östrojen) eksikliği sendromudur.

Menopoz öncesinde (premenopoz) doğurganlığın oldukça azaldığı, adet düzensizliklerinin (seyrek veya çok sık, uzun adet dönemleri) görüldüğü bir süreçten sonra kanamalar tamamen kesilir. Bu dönemde ateş basması, terleme, uykusuzluk, mizaç değişiklikleri, vajinal kuruluk, cinsel isteksizlik gibi kadınlık hormonu (östrojen) eksikliği bulguları ortaya çıkar ve 3-5 yıl kadar sürebilir. FSH >40IU/mL olması ile birlikte 3-6 aydır adetlerin kesilmiş olması ile tanı koyulur. Menopoz sonrası dönem (postmenopoz) ise son adet kanamasının görülmesinden 1 yıl sonra başlar. Menopoz sonrası görülen osteoporoz (kemik erimesi), kalp damar hastalıkları ve Alzheimer (demans) gibi kronik uzun dönem sağlık sorunları bu dönemden sonra çıkmaya başlar. Hayatın bu döneminde tıbbi yaklaşım olarak önleyici tedaviler ön plana çıkmalıdır.

Sigara ve alkolün bırakılması, obezitenin engellenmesi, dengeli beslenme ve egzersizin hayatın bir parçası olması, kontrasepsiyonun (doğum kontrolü) sağlanması, kalp damar hastalığı, kemik erimesi, ruhsal ve cinsel sağlığın korunması, kanser taramalarının yapılması ve idrar yolları ile ilgili sorunların giderilmesine odaklanılmalıdır.

Yılda bir yapılan genel kontrollerde genel muayene ile birlikte rahim ağzı kanser taraması için servikal smear alınması, hipotiroidi için de TSH bakılması önemlidir. 40 yaşından sonra meme kanseri taraması için yılda bir mammografi çekilmelidir. 50 yaşından sonra da kalın bağırsak kanseri taraması için kolonoskopi yapılmalı ve 75 yaşına kadar 5 yılda bir tekrarlanmalıdır.

Menopozal geçiş döneminde adet düzensizlikleri ile birlikte yumurtlama sayısının da azalmasına rağmen gebelik nadiren de olsa olabilmektedir. 2-3 ayda bir adet gören bir kadında bile %25 ovülasyon (yumurtlama) olabileceği unutulmamalı ve doğum kontrol yöntemleri hatırlatılmalıdır. Eğer engel bir tıbbi durum yoksa düşük doz doğum kontrol hapları bu dönem için ideal olabilir. Çünkü doğum kontrol hapları menopoz döneminde sık görülen aşırı ve sık adet kanamalarını engellediği gibi ateş basması, terleme gibi sorunları da etkili bir şeklide tedavi edebilir. Menopozal geçiş döneminde östrojenlerin kanda arttığı bir süreç de olabilir. Bu kişilerde anormal uterin kanama, endometrial hiperplazi (rahim iç tabakasında hücre çoğalması) ve rahim kanseri riski artmıştır.

Menopoz sonrası hormon tedavisinin amacı kısa dönemde menopozun kendine özgü yakınmalarını tedavi etmek, uzun dönemde de kalp damar hastalığı, kemik erimesi ve Alzheimer hastalığı gibi kronik durumları engellemek olmalıdır.

Menopozda Hormon Tedavisi (MHT)

Kadınlık hormonu menopoz belirtilerini en iyi tedavi eden ilaçtır. Menopozda hormon tedavisi genellikle kadınlık hormonlarının (östrojen ve progesteron) birleşiminden oluşan ilaçlar ile olur. İlaçlar ağız yoluyla, transdermal (cilt üzerinden) bazen de vajinal yoldan kullanılır. MHT’ne en iyi aday olan hastalar 60 yaşından küçük veya menopoza gireli 10 yıldan az olan, MHT kullanmaya engeli olmayan sağlıklı kadınlardır. MHT’nin kullanılmaması gereken durumlar, meme kanseri öyküsü, kalp damar hastalığı, venöz tromboemboli veya inme öyküsü, aktif karaciğer hastalığı, açıklanmamış vajinal kanama, rahim kanseri ve geçici iskemik atak varlığıdır.

Erken Menopoz

40 yaşından önce menopozun başlaması olarak tanımlanır. Kadınların %10’u 45, %1-2’si de 40 yaşından önce menopozla karşılaşır. Erken menopozun sebepleri arasında, aile öyküsü, genetik hastalıklar, yumurtalık cerrahisi geçirmiş olmak, kemoterapi veya karın bölgesine radyoterapi almış olmak gibi sebepler sayılabilirse de çoğu kadında gerçek bir sebep bulunamaz. Sigara içenlerde menopoz birkaç yıl daha erken olur. Erken menopoz hastalarında tıbbi engel yoksa hormon tedavisine mutlaka başlanmalı ve en azından doğal menopoz yaşına kadar tedaviye devam edilmelidir.

Cerrahi Menopoz

Yumurtalıkların her ikisinin birden çıkarılması sonrası oluşan menopoza denir. Yaşı uygun hastalarda MHT faydalıdır. Bu hasta grubuna tek başına kadınlık hormonu (östrojen) hormonu vermek yeterli olur.

MHT ve Meme Kanseri

Meme kanseri riski yaşam boyu kadınlık hormonu (östrojen) maruz kaldıkça artar. Obezite de meme kanseri riskini artırır. Genel olarak 5 yıldan uzun süre kadınlık hormonları (östrojen – ve progesteron)  birleşimi içeren MHT kullanımı meme kanseri riskinde çok hafif artışa yol açabilir (RR:1.35). Kullanım süresi uzadıkça da risk artar. Ancak en önemli soru MHT’nin var olan meme kanserini klinik olarak görünür hale mi getirdiği yoksa yeni kanser oluşumuna mı neden olduğu tam olarak açık değildir.